Żywe laboratoria dla zielonych uczelni

Uczelnie na rzecz zielonej transformacji

Według raportu World Economic and Social Outlook autorstwa Międzynarodowej Organizacji Pracy, dążenie do realizacji celów Porozumienia Paryskiego (czyli do ograniczenia średniego wzrostu temperatury na Ziemi poniżej 2 st. Celsjusza w okresie od początku rewolucji przemysłowej w 1750 roku do 2100 roku oraz do osiągnięcia neutralności węglowej do 2050 r.) stworzy 18 milionów miejsc pracy netto (chodzi o nowo utworzone miejsca pracy minus miejsca pracy utracone w danym okresie).

Będą to miejsca pracy wymagające nowych, zielonych kompetencji – poczynając od proekologicznych postaw, poprzez inicjowanie działań na rzecz środowiska naturalnego, a kończąc na konkretnych umiejętnościach zawodowych umożliwiających opracowywanie i wdrażanie eko-innowacji. Dane z raportu LinkedIn Global Green Skills Report 2022 pokazują, że w ciągu ostatnich pięciu lat oferty pracy wymagające zielonych umiejętności rosły o 8% rocznie, natomiast udział zielonych talentów rósł tylko o 6% rocznie, co oznacza, że mamy do czynienia z deficytem zielonych kompetencji.

Potrzeba rozwoju zielonych umiejętności i kształcenia w obszarze zrównoważonego rozwoju jest również deklarowana przez samych studentów. Wyniki badań przeprowadzonych przez National Union of Students of the UK (2018) pokazują, że aż 81% studentów jest zainteresowanych ideą zrównoważonego rozwoju. Według QS World University Rankings (2019), 94% studentów uważa, że uniwersytety „mogą zrobić więcej, aby być przyjaznym dla środowiska”. Według Forbes natomiast, pokolenie Z wyłania się jako „pokolenie zrównoważonego rozwoju”.

Zazielenianie Uczelni

Dążenie do zrównoważonego rozwoju i ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko naturalne wymusiło proces zazieleniania uczelni. Chociaż termin „zielona uczelnia” został po raz pierwszy oficjalnie użyty w 1972 roku w Deklaracji Sztokholmskiej, która była pierwszą deklaracją zrównoważonego rozwoju szkolnictwa wyższego (UNEP, 1972), to do szkolnictwa wyższego na poziomie instytucjonalnym został on wprowadzony na początku lat 90.

Zielone uczelnie to instytucje szkolnictwa wyższego zaangażowane w zrównoważony rozwój i realizację Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ we wszystkich obszarach działalności (ramy instytucjonalne, działalność kampusu, nauczanie, badania, zaangażowanie społeczności, odpowiedzialność i raportowanie, itp.) ze szczególnym uwzględnieniem aspektów środowiskowych. Z jednej strony uczelnie kształtują kompetencje, postawy i wartości społeczeństwa oraz przewodzą badaniom naukowym będącym kołem zamachowym zrównoważonych innowacji, a z drugiej strony są dużymi organizacjami, które – podobnie jak inne sektory – pozostawiają swój ślad węglowy i przyczyniają się do zmian klimatu.

Badanie przeprowadzone w 2019 roku przez Robina Shieldsa oszacowało, że globalne emisje związane tylko z międzynarodową mobilnością studentów wynoszą od 14,01 megaton ekwiwalentu CO2 rocznie (w przybliżeniu to poziom krajowych emisji Łotwy) do 38,54 megaton (podobnie jak w Tunezji) i rosną z roku na rok. Wyzwaniem jest zatem zielona transformacja uczelni, która jednocześnie będzie wspierać rozwój zielonych talentów i liderów oraz prowadzenie badań i wdrażanie eko-innowacji.

A może żywe laboratoria?

Aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju uczelni, warto zastosować podejście oddolne i wykorzystać w tym celu żywe laboratoria, czyli interdyscyplinarne zespoły pracowników/studentów/klientów i konsumentów, tworzące innowacyjne rozwiązania – od diagnozy i analizy potrzeb użytkowników, przez projekty produktów i usług odpowiadających na te potrzeby, aż po testy wypracowanych rozwiązań – w specjalnie do tego przygotowanej kreatywnej przestrzeni. Zastosowanie idei żywego laboratorium już udowodniło swoją skuteczność w środowisku przemysłowym.

Europejska Sieć Żywych Laboratoriów (ENoLL), organizacja zrzeszająca żywe laboratoria na całym świecie, definiuje je jako skoncentrowane na użytkowniku, otwarte ekosystemy innowacji oparte na systematycznym podejściu do współtworzenia, integrujące procesy badawcze i innowacyjne w rzeczywistych społecznościach i kontekstach.

Uczelniane żywe laboratoria wykorzystują energię i wiedzę studentów do rzeczywistych wyzwań związanych ze zrównoważonym rozwojem. To praca z młodym pokoleniem, które rozumie potrzeby, widzi problemy i potrafi je rozwiązywać w sposób zrównoważony i kreatywny, a tym samym przełamać status quo. Kluczowym elementem jest tutaj budowanie partnerstwa między studentami a organizacjami na rzecz zrównoważonego rozwoju. Podejmowane inicjatywy i cele badawczo-rozwojowe muszą być wstępnie zatwierdzone przez użytkowników oraz współtworzone i testowane przez wszystkich zdefiniowanych wcześniej interesariuszy.

Żywe laboratoria WSIiZ

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania wraz z partnerami z Węgier, Słowacji i Czech postanowiła wykorzystać potencjał, kreatywność i zaangażowanie studentów i stworzyć sieć uniwersyteckich żywych laboratoriów działających na rzecz zielonej transformacji uczelni. Projekt Visegrad Sustainable Living Labs Network 4 Youth of Universities (VSLLN4YOU) umożliwi współtworzenie i testowanie innowacyjnych i zrównoważonych rozwiązań, istotnych dla uniwersytetów regionu wyszehradzkiego, we współpracy z partnerami z sektora prywatnego, publicznego i obywatelskiego.

W wyniku projektu zbudujemy fundament wiedzy, stworzymy przestrzeń współpracy i ścieżkę rozwoju zielonych kompetencji aktualnych i przyszłych studentów. Żywe laboratoria umożliwią studentom zdobycie praktycznego doświadczenia poprzez pracę nad projektami z zakresu zrównoważonego rozwoju oraz przygotują ich do roli agentów zmian w życiu osobistym i zawodowym.

Dr Justyna Berniak-Woźny

Doktor nauk społecznych Leeds Metropolitan University, specjalizuje się w problematyce społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR)/zrównoważonego rozwoju, kapitału społecznego oraz zarządzania procesowego. Autorka wielu krajowych i zagranicznych publikacji naukowych oraz materiałów dydaktycznych i szkoleniowych w tych obszarach. Certyfikowany trener biznesu oraz akredytowany tutor.

Dr Małgorzata Rataj

Doktor nauk ekonomicznych w zakresie nauk o zarządzaniu (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Wydział Zarządzania). Prowadzi badania w obszarze edukacja dla zrównoważonego rozwoju i kształtowanie świadomości ekologicznej.