Urlopy macierzyńskie, rodzicielskie i wychowawcze - zmiany w przepisach

Projekt ustawy o zmianie Kodeksu pracy zakłada, że 17 czerwca 2013 r. wejdą w życie przepisy, dzięki którym nie tylko „matki pierwszego kwartału”, ale także ojcowie anno domini 2013 zyskują prawo do różnych urlopów – znanego urlopu macierzyńskiego, stosunkowo nowych, dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu ojcowskiego oraz zupełnej nowości, urlopu rodzicielskiego. Dzięki temu ostatniemu urlopowi rodzice będą mogli opiekować się dzieckiem przez 12 miesięcy nie zamartwiając się  o domowe finanse. Dla Państwa wygody specjaliści firmy D.A.S Towarzystwo Ubezpieczeń Ochrony Prawnej S.A. podsumowali regulacje, które powinny wejść w życie 17 czerwca oraz korzyści, jakie będą wynikać z nowych przepisów.

Ochrona pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego

Zarówno w czasie ciąży jak i urlopu macierzyńskiego pracownice korzystają ze szczególnej ochrony trwałości zatrudnienia. Pracodawca nie może bowiem wypowiedzieć ani rozwiązać z nimi w tym czasie umowy o pracę. Dotyczy to nie tylko wypowiedzenia definitywnego umów o pracę, ale także wypowiedzenia zmieniającego ich warunki. Z tej ochrony korzystają kobiety zatrudnione na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, na czas określony (w tym umów w celu zastępstwa), umowy o pracę na czas wykonania określonej pracy oraz umowy o pracę na okres próbny zawartej na okres dłuższy niż miesiąc.

W przypadku umów terminowych ochrona trwa co do zasady do upływu czasu ich obowiązywania. Jednak umowy na czas określony, na czas wykonania określonej pracy oraz na okres próbny przekraczający miesiąc, których termin rozwiązania na skutek upływu czasu przypadłby po upływie trzeciego miesiąca ciąży, z mocy prawa zostają przedłużone do dnia porodu. Zasada ta nie ma zastosowania do umów o pracę zawartych czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

- Pracownica nie korzysta także z ochrony przed wypowiedzeniem, jeżeli zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy i reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę oraz w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy – mówi Anna Moszczyńska, prawnik D.A.S. - Gdy wypowiedzenie umowy związane jest z ogłoszeniem upadłości lub likwidacją, pracodawca musi uzgodnić z zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. Jeżeli jest to niemożliwe, pracownicy do dnia porodu przysługuje zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, wypłacany przez ZUS. Przysługuje on kobiecie do dnia porodu i wynosi 100 proc. podstawy jego wymiaru. Okres pobierania zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego kończy się z chwilą urodzenia dziecka. Od tego momentu matce przysługuje zasiłek macierzyński.

Pracownica w okresie ciąży oraz urlopu macierzyńskiego korzysta z ochrony, także w przypadku tzw. zwolnień grupowych. Pracodawca nie może z tego powodu zastosować wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy. Może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy. Jeżeli ich wypowiedzenie powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikom przysługuje, do końca okresu, w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, dodatek wyrównawczy, który stanowi różnicę pomiędzy wynagrodzeniem z okresu poprzedzającego zmianę warunków pracy lub płacy a obniżonym wynagrodzeniem po dokonaniu zmiany.

Wymiar urlopu macierzyńskiego i ojcowskiego

Kobiecie, która urodzi jedno dziecko przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni (bez względu na to, czy to jej pierwsze czy kolejne dziecko). Przy urodzeniu bliźniaków urlop macierzyński będzie wynosił 31 tygodni, trojga dzieci – 33 tygodnie, czworga - 35 tygodni a pięciorga dzieci – 37 tygodni.

- Co do zasady pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu, jednak na wniosek pracownicy, co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego (zgodnie z projektem ustawy o zmianie Kodeksu pracy – maksymalnie 6 tygodni) może przypadać przed przewidywaną datą porodu – tłumaczy Anna Moszczyńska. - Po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, pracownica ma prawo zrezygnować z jego pozostałej części. Wtedy niewykorzystanej części urlopu udziela się pracującemu ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek.

Pracownica zgłasza pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku dołącza zaświadczenie pracodawcy męża lub partnera, potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu, przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez matkę. Dodatkowo ojciec dziecka zyskuje prawo do 2 tygodni urlopu ojcowskiego, który może wykorzystać w pierwszym roku życia dziecka, zupełnie niezależnie od jakiegokolwiek innego urlopu związanego z opieką nad małym człowiekiem.

Dodatkowy urlop macierzyński

Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów po zakończeniu urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Jego wymiar w 2013 r. wynosi 4 tygodni, natomiast w 2014 r. będzie wynosił 6 tygodni.

Projekt ustawy o zmianie Kodeksy pracy przewiduje w tym zakresie istotną nowelizację. Zgodnie z nim dodatkowy urlop macierzyński ma przysługiwać obojgu rodzicom na równych prawach. Zgodnie z projektem będzie można go wykorzystać  maksymalnie w 2 częściach. Jego wymiar, niezależnie od tego czy urlop będzie podzielony czy odbyty w całości, ma wynosić 6 tygodni.

- Aby skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego należy złożyć pracodawcy pisemny wniosek, co najmniej na 14 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Co ważne, pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika. Nieudzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego stanowi wykroczenie polegające na naruszeniu przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem – mówi Anna Moszczyńska.

Po powrocie z urlopu macierzyńskiego pracodawca w pierwszej kolejności powinien zapewnić pracownicy podjęcie pracy na dotychczasowym stanowisku. Jeśli nie jest to możliwe, musi zaproponować pracę na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jej kwalifikacjom zawodowym. Przeniesienie pracownicy na inne stanowisko nie może powodować obniżenia wynagrodzenia.

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Z urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego mamy do czynienia wtedy, gdy przysposabia się dziecko albo przyjmuje na wychowanie jako rodzina zastępcza.

- Rodzicom zastępczym przysługuje urlop w wymiarze takim samym, jak przy porodzie, czyli 20 tygodni (przy jednym dziecku) - wyjaśnia ekspertka D.A.S.  Analogiczna sytuacja ma miejsce przy dodatkowym urlopie macierzyńskim.

Urlop rodzicielski

Projekt ustawy o zmianie Kodeksu pracy przewiduje wprowadzenie urlopu rodzicielskiego (płatnego urlopu związanego z urodzeniem się dziecka przysługującego na tych samych zasadach matce i ojcu). Wymiar urlopu będzie wynosić 26 tygodni i będzie mógł być odbyty w całości przez jednego z rodziców lub podzielony maksymalnie na 3 części, przy czym każda z części musi trwać minimum 8 tygodni. Urlop będzie mógł być wykorzystywany jednocześnie przez matkę i ojca, ale łączny czas przebywania na urlopie rodziców nie może przekraczać 26 tygodni. Podobnie jak dodatkowy urlop macierzyński, tak i urlop rodzicielski będzie można łączyć z pracą w niepełnym wymiarze (maksymalnie pół etatu).

- Pracodawca będzie mógł odmówić łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą jeśli organizacja lub rodzaj pracy będą uzasadniały odmowę. Pracodawca będzie musiał jednak wskazać pracownikowi  przyczyny odmowy – tłumaczy prawnik.

Wnioskowanie o urlopy i wysokość należnego zasiłku

O każdy urlop pracownik będzie musiał wnioskować minimum 14 dni przed jego planowanym rozpoczęciem. Od sposobu wnioskowania zależeć będzie wysokość wynagrodzenia, jakie będzie wypłacane pracownikowi podczas całego pobytu z dzieckiem. Jeśli mama zdecyduje wykorzystać wyłącznie pół roku należnego urlopu, to przez cały ten czas wypłacane jej będzie 100 procent średniego wynagrodzenia, jakie otrzymywała przez narodzeniem dziecka. Po tym czasie będzie mogła ona lub ojciec dziecka wnioskować o kolejne urlopy jednak za czas powyżej pierwszego półrocza rodzicom przysługiwać będzie już tylko 60 proc. średniego wynagrodzenia. Jeśli prośba o udzielenie pełnego rocznego  urlopu będzie złożona na jednym wniosku, to przez całe 12 miesięcy mama będzie otrzymywała 80 proc. średniego wynagrodzenia. Ze wszystkich urlopów związanych z urodzeniem się dziecka na takich samych zasadach jak pracownicy będą mogli korzystać przedstawiciele służb mundurowych

Urlop wychowawczy

Po wykorzystaniu płatnych urlopów pracownica ze stażem pracy co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4. roku życia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika. Może on być wykorzystany maksymalnie w czterech częściach.

Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może, na dwa tygodnie przed rozpoczęciem wykonywania pracy, złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. We wniosku pracownik powinien określić, do jakiego poziomu chce obniżyć wymiar czasu pracy, w którym dotąd pracował, i na jak długi okres. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek i nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Pracodawca nie będzie mógł  wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia jego powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej niż przez 12 miesięcy. Wniosek nie zadziała jednak w przypadku:

- zwolnień grupowych,

- w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy,

- jeśli zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika,

- jeśli wniosek został złożony, po dokonaniu czynności zmierzających do rozwiązania umowy o pracę.

Ubezpieczenie „Ochrona prawna życia prywatnego” oferuje rodzicom pomoc prawną w ochronie swoich praw pracowniczych po urodzeniu dziecka. Pomoc prawna z ubezpieczenia to telefoniczne porady prawne oraz finansowanie dochodzenia swoich praw w procesie mediacji lub, z pomocą profesjonalnego prawnika, na drodze sądowej.