Jaki będzie budżet UE na lata 2014-2020

Dr Jerzy Kwieciński

Należy podkreślić, że budżet unijny to tylko około 1 procent unijnego PKB i około 2 procent wydatków rządowych w UE, ale ma on olbrzymie znaczenie dla integracji europejskiej, dla realizacji strategii i polityk unijnych oraz dla takich krajów jak Polska, które dzięki pieniądzom unijnym zmniejszają dystans rozwojowy do bogatszych członków UE. Przyjęcie budżetu, który jest głównym instrumentem do wdrożenia strategii Europa 2020, określi ramy funkcjonowania Unii Europejskiej na prawie dekadę, bo środki z tego budżetu będą jeszcze wydawane do 2022 roku. Bez silnego budżetu unijnego strategia Europa 2020 pozostanie jedynie ciekawym przedsięwzięciem intelektualnym i spotka ją los podobny do strategii lizbońskiej.  

Kryzys gospodarczy i wewnętrzne problemy polityczne w krajach członkowskich powodują poważne trudności w uzgodnieniu wieloletniego budżetu unijnego. Przez grudzień i większość stycznia było stosunkowo cicho o przygotowaniach do szczytu, co dobrze wróżyło jego powodzeniu. Oznaczało to, że kształt porozumienia jest wypracowywany w ciszy gabinetów. Także zeszłotygodniowe doniesienia ze stolic europejskich jeszcze napawały optymizmem, a szczególnie wypowiedź kanclerz Angeli Merkel, która wyrażała determinację w dojściu do porozumienia. W ostatnich dniach ten optymizm bardzo wyraźnie opadł. Politycy europejscy nie są pewni, czy dojdzie do porozumienia, chociaż nastroje są lepsze niż przed szczytem listopadowym. W takich okolicznościach szczyt może potrwać dwa albo nawet trzy dni. Najbardziej prawdopodobny scenariusz to, że dojdzie do porozumienia w nocy z piątku na sobotę. Jeśli nie będzie szans na porozumienie, albo te szanse będą znikomo małe, to politycy europejscy rozjadą się jeszcze w piątek po południu. Tak też było w listopadzie zeszłego roku. I będzie kolejny szczyt budżetowy za 2-3 miesiące… i kolejny, aż do skutku.

Cięcia w stosunku do propozycji Komisji Europejskiej (około 1 bln euro) są nieuniknione.

Propozycja Hermana Van Rompuya, przewodniczącego Rady Europejskiej, na poprzednim szczycie w listopadzie, zakładająca obniżenie budżetu o 75 mld euro nie wystarczyła do osiągnięcia porozumienia. Kraje-płatnicy netto do budżetu, żądały jeszcze głębszych cięć, nawet o dalsze 30 mld euro. Należy przypuszczać, że politycy będą szukać kompromisu na wysokości budżetu nieco powyżej 900 mld euro, a więc nieco poniżej propozycji z ostatniego szczytu. Oznacza to, że budżet na lata 2014-2020 będzie nie tylko realnie, ale także nominalnie niższy niż w obecnej perspektywie finansowej 2007-2013.

Dla Polski kluczowe znaczenie ma nie tylko, jaka będzie jego ostateczna wielkość, ale gdzie zostaną poczynione cięcia (bo na pewno będą) i na jakich warunkach z tego budżetu będzie można korzystać. Jeśli mówimy o warunkach, to chodzi o takie kwestie jak kwalifikowalność VAT-u, warunkowość, zaliczki, system rozliczania z KE, itp. Polsce najbardziej zależy na polityce spójności, bo tam są pieniądze na przedsięwzięcia inwestycyjne, i na wspólnej polityce rolnej (WPR), bo bez dopłat nasze rolnictwo nie będzie konkurencyjne na rynku europejskim. Na lata 2007-2013, w ramach polityki spójności mamy 68 mld euro z UE na rozwój regionalny, a we wspólnej polityce rolnej 24 mld euro na rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich. Maksymalnie, według propozycji KE moglibyśmy liczyć na 76 mld w polityce spójności i 35 mld euro w WPR. Według ostatniej propozycji z poprzedniego szczytu budżetowego mogliśmy liczyć na 72,4 mld euro w polityce spójności i około 32 mld z WPR. Przykład Polski i innych, szczególnie nowych członków, pokazuje także, że polityka spójności to skuteczne i efektywne narzędzie przeciwdziałające spowolnieniu gospodarczemu.

Obok polityki wspierającej pogrążone w kryzysie kraje południa Europy, na które zostały skierowane setki miliardów euro pomocy, konieczne są także skuteczne unijne instrumenty pobudzające wzrost gospodarczy poprzez inwestycje i tworzenie miejsc pracy.

Ten kierunek popiera prezydent Francji Francois Hollande, czego dał wyraz w ten wtorek w czasie wystąpienia w Parlamencie Europejskim. Ze strony Francji na pewno możemy liczyć na wsparcie w obronie wydatków na WPR; Francja jest największym beneficjentem WPR.

We wtorek przewodniczący Van Rompuy wskazał na priorytety budżetu: walka z bezrobociem wśród młodzieży oraz wzrost gospodarczy i zatrudnienie w przyszłości, co oznacza wsparcie na edukację oraz na badania i rozwój. Natomiast Premier David Cameron w liście do premiera Jarosława Kaczyńskiego wskazuje, że środki na politykę spójności powinny być kierowane do najuboższych regionów biedniejszych państw członkowskich takich jak Polska, co jest nie tylko w interesie tych krajów, ale i całej Unii.

Gdzie w takim razie mogą być poczynione cięcia tak, aby znacząco nie wpłynęły na politykę spójności i wspólną politykę rolną? Po pierwsze, poprzez silne ograniczenie (bo na likwidację to raczej nie ma szans) budżetu instrumentu „Łącząc Europę” (Connecting Europe Facility; obecnie 50 mld euro), który wchodzi w skład polityki spójności (co jest bardzo dziwne, bo jest typowym instrumentem sektorowym).  Kolejnym obszarem do cięć jest polityka zagraniczna (obecnie 70 mld euro) i wydatki na B+R w programie Horyzont 2020 (obecnie 80 mld euro). Możliwe są także cięcia w II filarze WPR, w środkach na rozwój obszarów wiejskich. Kolejne cięcia w pozycji budżetowej przeznaczonej na funkcjonowanie administracji unijnej, na co silnie naciskają szczególnie Brytyjczycy, ale mogą się źle one skończyć dla nowych krajów członkowskich, ponieważ będą zapewne dotyczyć likwidacji niższych stanowisk w administracji, a te głównie są piastowane przez reprezentantów nowych krajów członkowskich w organach Unii.

Problemem są także rabaty, nie tylko standardowo brytyjski, ale także holenderski czy szwedzki. Ponadto pozostałe kraje członkowskie, będące płatnikami netto do budżetu unijnego, także dopominają się o rabaty dla siebie.

Propozycję budżetu Rady Europejskiej będzie jeszcze musiał zatwierdzić Parlament Europejski. Szef Parlamentu, Martin Schulz deklaruje, że jeżeli budżet zostanie uzgodniony przez Radę na zbyt niskim poziomie, to Parlament może go zawetować.

Im szybciej nowy budżet unijny zostanie wypracowany tym lepiej. Według Dyrekcji Generalnej ds. Rolnictwa brak przyjęcia budżetu w zeszłym roku już oznacza, że w 2014 roku WPR będzie funkcjonować jeszcze na starych zasadach, co dla Polski jest mniej korzystne. Brak przyjęcia wieloletniego budżetu dla UE może oznaczać przyjmowanie i funkcjonowanie Unii w ramach budżetów jednorocznych. To bardzo utrudniłoby realizację projektów, które z natury są przedsięwzięciami wieloletnimi. 

Dr Jerzy Kwieciński

Ekspert BCC ds. rozwoju regionalnego. Były wiceminister rozwoju regionalnego. Pochodzi ze Stalowej Woli